خط‌ کشي روي شناسنامه تاريخ ايران

خبرگزاري ميراث فرهنگي ـ گروه ميراث فرهنگي ـ محوطه‌هاي باستاني به عنوان گنجينه‌هاي ميراث فرهنگي کشور در حالي هنوز طي برنامه مدوني مورد حفاظت قرار نمي‌گيرند که بخشي از اين محوطه‌هاي به علل مختلف از جمله حفاري غيرمجاز و اجراي پروژه‌هاي عمراني تخريب شده و يا در حال تخريب هستند. شايد روز جهاني موزه‌ها و ميراث فرهنگي فرصت دوباره به بازنگري حفاظت از اين محوطه‌ها باشد.

 

 

به گزارش CHN طي سال‌هاي گذشته تخريب محوطه‌هاي باستاني همچنان ادامه دارد. اين تخريب‌هاي در استان‌هايي چون خوزستان، همدان، خراسان، کردستان، آذربايجان، اصفهان و ... ديده مي‌شود و هنوز برنامه مدوني براي حفاظت از آن‌ها در نظر گرفته نشده است.

 

بر اساس گزارش‌هاي رسيده و منتشر شده بيشتر تخريب‌هاي محوطه‌هاي باستاني به استان خوزستان مربوط مي‌شود. بخشي از اين تخريب‌ها که در بخش رامهرمز قرار گرفته همچنان ادامه دارد ..

 

يكي از كارشناسان آگاه  به مسائل  ميراث فرهنگي خوزستان  دراين‌باره مي‌گويد: «در رامهرمز علاوه بر گسترش تخريب در بافت تاريخي، ميزان در معرض خطر بودن بسياري تپه‌هاي تاريخي فراوان است. از ده‌ها تپه‌اي كه بر اثر احداث كانال‌هاي سد زيره زرد و رامهرمز مورد تعرض قرار گرفته‌اند تا حفاري غير مجاز در تپه‌هاي تل برمي، سيد عزيز، شمعيط، جوبجي، ملاسوزي، مولوچه، و در نهايت ساخت و ساز و تسطيح در تپه‌هاي سرتلي، قراول، قبر سيد، خزينات و... بخشي از اين تپه‌هاي تاريخي هستند.»

 

 قدر مسلم در رامهرمز محوطه باستاني ديمه كه تعداد قابل توجهي تپه باستاني از دوره‌هاي مختلف تاريخي دارد هم مورد تعرض قرار گرفته‌اند كه اداره ميراث فرهنگي موفق گشته بخش اندكي از اين تپه‌ها را به صورت موقت نجات دهد.

 

وي مي‌گويد: «به زير آب رفتن سد ساساني جره بعد از آب‌گيري سد رامهرمز موضوعي نيست كه از ذهن علاقه مندان به  ميراث فرهنگي حذف شود. يا در گتوند كه به واسطه زير مجموعه بودن شوشتر به توانمندي‌هاي تاريخي آن توجه نشده است، تپه چغا كه متعلق به دوره ايلام است در حال نابودي به سر مي برد. تپه‌اي كه به واقع به دليل شناخت باستان‌شناسان اروپايي شناسنامه گتوند محسوب مي‌شود اين روزها براي چندمين بار مورد طمع شهرداري گتوند قرار گرفته و بخشي از آن تسطيح شده است.»

 

از سوي ديگر در بهبهان، محوطه باستاني ارجان دچار مشكلات متعدد است. عدم تصويب تعيين حريم آن باعث شده تا مورد معارضه قرار گيرد. همچنين تلاش شركت نفت براي لرزه نگاري در آن همچنان ادامه دارد.

 

 در حالي از شهرهاي مختلف تاريخي خوزستان ياد مي‌کنيم که شهر لالي به عنوان يکي از تاريخي‌ترين شهرهاي استان خوزستان با بي مهري‌هاي فراوان مواجه شده است. در نتيجه ساخت سد گتوند عليا که بخشي از آن در محدوده لالي قرار دارد شاهد به زير آب رفتن بخشي از محوطه‌ها و بناهاي تاريخي خواهيم بود که در تاريخي بودن آنها هيچ شکي نيست اما تا کنون ثبت و بررسي نشده‌اند. همچنين بعضي از محوطه‌ها نيز در پي ساخت تاسيسات جانبي مورد تعرض قرار مي‌گيرند. 

در حال حاضر اگر به سراغ شوشتر برويم نه تنها مشكلات پيش روي سازهاي آبي شوشتر كم نيستند بلكه بايد به تخريب‌ها و تعرضات در بافت تاريخي شوشتر به خصوص اتخاذ تصميم براي آغاز تعريض چند خيابان شاخص در بافت تاريخي همچون خيابان عبدالله بانو اشاره كرد.

 

دوستداران ميراث فرهنگي اين شهر تاريخي مي‌گويند: «بي توجهي به تخريب ديوار حفاظتي شوشتر، تخريب چندين محوطه تاريخي به نيت ساخت حوضچه‌هاي پرورش ماهي به طور مثال در روستاي نورعلي و.... ، ساخت شهرك‌هاي مسكوني و ديگر ساخت و سازها در محوطه‌هاي تاريخي مهمي همچون صحراي بلبل، دستوا، عسكر مكرم و... ظاهرا هيچگاه پاياني نخواهد داشت. اين در حالي است كه گفته مي‌شود هم اكنون در دشت ميان آب شوشتر 250 تپه باستاني به واسطه پرو‍ژه‌هايي مثل انتقال آب و راهسازي در حال تسطيح هستند كه فقط بخش اندكي از آن تپه‌ها ثبت شد است و به همراه ديگر تپه ها در معرض خطر هستند.»

 

اين تخريب‌ها در شهرهاي دزفول، شوش، انديمشک، اهواز و ديگر بخش‌هاي استان خوزستان نيز ديده مي‌شود.

 

از سوي ديگر دکتر مهدي رهبر که از باستان‌شناسان پيشکسوت ايران است درباره تعرض به محوطه‌هاي باستاني شوشتر مي‌گويد: «در جنوب شوشتر و در محلي به نام باغ خرم قلعه‌اي نظامي از دوره اشکاني را با وسعتي حدود 700 در 400 متر و ديوارهاي قطور خشتي 15 متري کشف کردم. زماني که بعداز چند سال به اين محوطه باستاني سر زدم ديدم روي آن کارگاهي ساخته شده و آن را به يک شرکت ساخت آبليمو داده‌اند. زماني که از آن‌ها پرسيدم چه کسي به شما اجازه کار روي اين تپه را داده است گفتند که با مجوز اقدام كرده ايم!

 

در استان همدان نيز برخي محوطه‌هاي باستاني در خطر هستند. از آن‌جمله مي‌توان به محوطه باستاني گونسپان تپه يا همان "پاتپه" ملاير اشاره کرد که به دليل آبگيري سد کلان در حال غرق شدن است.

 

بارش چندماه اخير باعث شده تا با بسته شدن دريچه‌هاي سد کلان،‌ آب رودخانه تا 15 متر بالا آمده و امکان دسترسي به اين تپه تاريخي را دشوار کند. در حال حاضر از ارتفاع حدود 29 متري اين تپه تنها 8 متر آن بيرون مانده است.

 

بابک مغازه‌اي، روزنامه‌نگار و فعال حوزه ميراث فرهنگي همدان در اين‌باره مي‌گويد: «اين تپه باستاني از دوره اسلامي تا دوره ماد و نوسنگي را در برمي‌گيرد. آنچه امروز در حفاظت از اين تپه اهميت دارد سکونت‌گاه دوره ماد آن است که اطلاعات کمي از آن بدست‌آمده است. اين درحالي است که همدان به عنوان يکي از مراکز قدرت مادها هنوز نيازمند کاوش‌هاي باستان‌شناسي بيشتر در اين دوره است.»

 

به گفته وي ديوارهاي بدست‌آمده از اين تپه باستاني هنوز سالم هستند و به نظر مي رسد پيش از غرق شدن تپه فرصت کاوش آن همچنان وجود داشته باشد.

 

گفته مي‌شود که هنوز بخشي از بودجه نجات‌بخشي اين تپه اختصاص داده نشده است و اگر يک تيم کاوش هرچه حفاري تپه را آغاز کند، قبل از آن که دير شود اين محوطه باستاني نجات‌بخشي مي‌شود.

 

همچنين تپه پري متعلق به دوره اشکاني نيز يکي ديگر از تپه‌هاي در معرض خطر است. گفته مي‌شود که روي اين تپه قلعه خاندان زند قرار گرفته و کريم‌خان زند نيز در همين قلعه بدنيا آمده است. اين تپه اکنون توسط کشاورزان برداشت مي‌شود و از خاک آن براي زمين کشاورزي استفاده مي‌کنند.

 

به گفته وي تپه گوراب نيز به سرنوشتي مشابه تپه پري دچار شده و آن نيز در معرض کودبرادري است. البته ديده شده است که اين اتفاق گريبان اکثر محوطه‌هاي باستاني را گرفته است.

 

استان خراسان و به خصوص مجموعه باستاني توس نيز از اين قائده مستثني نيست. به گزارش برخي کارشناسان ميراث فرهنگي قره‌تپه و تپه دوين از جمله محوطه‌هاي باستاني اطراف توس است که توسط لودر برداشت شده و همچنين توپ درخت نيز يکي ديگر از محوطه‌هاي قرباني اطراف توس است. اکثر اين محوطه‌ها به دوره‌هاي تاريخي تعلق دارند.

 

از سوي ديگر در روستاي نوزاد، بناي عبدالرحمان گهواره‌گر نيز تخريب شد که البته به همت مسئولان پايگاه توس دوباره از نو ساخته شده است.

 

همچنين اين تخريب‌هاي در استان‌هاي کردستان و آذربايجان نيز ادامه دارد. در استان کردستان دو تپه قلعه بالا و قلعه صاحب در شهرهاي بيجار و صاحب نيز مورد تعرض اهالي شهر قرار گرفته‌اندو بخشي از آن‌ها تسطيح شده‌اند.

 

تخريب‌ها البته همچنان ادامه دارد و مديران ميراث فرهنگي نيز معتقدند که در صورت وجود نيروي بيشتر و افزايش توان يگان پاسداران، حفاظت از تپه‌هاي تاريخي با توان بيشتري ادامه خواهد داشت.

 

اين در حالي است که اين محوطه‌ها بيشتر توسط پروژه‌هاي عمراني تخريب مي‌شوند و اگر دستگا‌هاي متولي امر پيش از آغاز فعاليت خود از قبيل سد‌سازي، راه‌سازي و يا احداث کانال‌هاي گاز‌کشي و ... ، طرح‌ها و مسير خود را به سازمان ميراث فرهنگي ارائه کنند، شايد بخش زيادي از اين تخريب‌ها متوقف شود.

 

منبع :خبرگزاری میراث فرهنگی