راحت مي‌توان از هر گوشه‌اي وارد شد، هيچ ديوار و حصاري ندارد! تپه‌اي از خاک و سنگ نخستين چيزي است که يک گردشگر با آن روبه‌رو مي‌شود. سنگ‌هايي که چندي پيش ديواري تاريخي را تشکيل مي‌دادند. ديدن اين صحنه ناخودآگاه انسان را به اين فکر مي‌اندازد که سنگ‌ها از کجا ريخته‌اند، از کدام ديوار يا برج!
يک‌سال پيش، اين‌جا هنوز فرونريخته بود و کودکان و نوجوانان در گوشه‌اي از قلعه مشغول بازي بودند؛ اما اکنون چند بزغاله در حال عبور از حصار سيمي براي ورود به قلعه‌ي 500 ساله‌ي پرتغالي‌ها در جزيره‌ي هرمز هستند. از سوي ديگر، ديدن زباله‌ها و آثار باقي‌مانده از معتادان، روح را آزار مي‌دهد. اکنون به مکاني تاريخي وارد شده‌ايم که تنهايي و سکوتش فقط با خش‌خش سنگ‌هاي زير پاي گردشگران مي‌شکند.
به گزارش خبرنگار بخش ميراث فرهنگي خبرگزاري دانشجويان ايران (ايسنا) در هرمزگان، در پايگاه اطلاع‌رساني استانداري هرمزگان بخشي به معرفي جاذبه‌هاي اين استان پرداخته و قلعه‌ي پرتغالي‌ها را اين‌گونه معرفي کرده است: اين قلعه در ضلع شمالي جزيره‌ي هرمز و در ساحل دريا قرار دارد. مهم‌ترين قلعه‌ي بازمانده از روزگار تسلط پرتغالي‌ها بر سواحل و جزاير خليج فارس است. اين قلعه به فرمان آلفونسوا آلبر کرک، دريانورد پرتغالي در سال 1507 ميلادي و در محلي موسوم به مورنا ساخته شد. قلعه به‌شکل چندضلعي نامنظم است. ساختمان قلعه بسيار محکم است و ديوارهايي به قطر 5 / 3 متر با چند برج به ارتفاع 12 متر دارد. تأسيسات قلعه شامل انبارهاي تسليحات، آب‌انبار و اتاق‌هايي با سقف هلالي است. در زمان شاه‌عباس که به استعمار پرتغالي‌ها در ايران خاتمه داده شد، اين قلعه به‌دست امام قلي‌خان ــ از سرداران صفوي ــ فتح شد.
اما اکنون نماي قلعه را که مي‌نگري، نامنظمي آن به‌چشم مي‌خورد؛ اما نمي‌داني چند ضلع دارد. چون ضلعي وجود ندارد. نماي برج و باروها از بين رفته و ديوارهاي 5 / 3 متري در بيش‌تر نقاط ريزش کرده يا ترک برداشته است.
هلال سقف‌ها ازهم پاشيده و خبري از برج و بارو با ارتفاع 12 متر نيست، ريزش‌هايي هم در ديوارهاي قلعه پيداست. هم‌چنين ديوار سفيد مرمت‌شده‌اي که يک‌سال از عمر آن بيش‌تر نمي‌گذرد، دوباره تخريب شده است تا بار ديگر کار مرمت انجام شود. سکوت قلعه فقط با موج‌هاي دريا مي‌شكند.
مگر قلعه‌ي پرتغالي‌ها موش آزمايشگاهي است!
عباس نوروزي ــ معاون ميراث فرهنگي اداره کل ميراث فرهنگي و گردشگري هرمزگان ــ به خبرنگار ايسنا گفت: در اسفند 1387، پس از گرفتن 530ميليون تومان اعتبار براي مرمت قلعه‌هاي باقي‌مانده از زمان اشغال پرتغالي‌ها در سواحل و جزاير خليج فارس، ابتدا قلعه‌ي پرتغالي‌هاي قشم با صرف کم‌ترين هزينه مرمت شد. سپس قلعه‌ي پرتغالي‌هاي هرمز که گستردگي بيش‌تري داشت، در دستور کار قرار گرفت.
او ادامه داد: ابتدا ديواري را به‌صورت آزمايشي و به اندازه‌ي يک متر بالا آورديم تا ببينيم ترکيب ملات تهيه‌شده جواب مي‌دهد يا خير. اين تست جواب نداد، اما با اين وجود کار را قطع کرديم تا بتوانيم کار مطالعاتي را تمام کنيم و با اين روند ادامه ندهيم.
نوروزي بيان کرد: در مرمت اضطراري، بنايي که ساخته مي‌شود، بايد برگشت‌پذير باشد و نبايد کار مرمت به‌گونه‌اي انجام شود که هنگام مرمت اساسي، آسيبي به قلعه برسد.
اما محمد زرنگاري ــ رييس شوراي اسلامي هرمز ــ در اين‌باره به خبرنگار ايسنا گفت: مگر قلعه‌ي پرتغالي‌ها، موش آزمايشگاهي است که روي آن تست مي‌کنند؟! متأسفانه اين کار نيز مانند ديگر کارهاي ميراث فرهنگي، غيراصولي بود. از يک‌سال پيش تا کنون، هيچ تغييري در قلعه رخ نداده است. تنها چيزي که انجام شده، تغيير قسمت‌هاي مرمت‌شده است که آن هم بيش‌تر به نماي قلعه آسيب زده است.
او با اشاره به سنگ‌هاي سفيدرنگ ديواره‌ي مرمت‌شده‌ي قلعه و ديوارهاي ترک‌خورده، بيان كرد: اين نشان‌دهنده‌ي کار غيراصولي در مرمت قلعه است.
رييس شوراي شهر هرمز اظهار کرد: متأسفانه هرگاه مطلبي درباره‌ي وضعيت قلعه در رسانه‌هاي منتشر مي‌شود، مسؤولان سري به آن مي‌زنند. وقتي ما مي‌پرسيم مرمت قلعه به کجا رسيد، پاسخ مي‌دهند كه در حال تهيه‌ي طرح مرمت و تأمين اعتبار هستيم. سال گذشته هم اعتباري آمد و چون مي‌خواستيم مرمت اضطراري انجام دهيم، بر همين اساس پول را بايد سريع هزينه مي‌کرديم.
زرنگاري افزود: متأسفانه اين نهايت بي‌انصافي است که چندصد ميليون تومان سرمايه‌ي بيت‌المال بدون طرح مرمت و استفاده از افراد باتجربه و توانا در اين کار صرف شود و تازه بعد از آن به اين فکر بيفتند که طرح مرمت تهيه کنند. از سوي ديگر، در بخش گردشگري هيچ کاري نشده و حتا کوچک‌ترين امکاناتي نيز براي بازديدکنندگان از قلعه فراهم نشده است.
قلعه‌ي پرتغالي‌ها هيچ امکاناتي ندارد
حجت‌الاسلام والمسلمين سيدسجاد موسوي ــ امام جمعه‌ي هرمز ــ نيز در اين‌باره به خبرنگار ايسنا گفت: چندصد ميليون تومان را در سال اصلاح الگوي مصرف در قلعه‌ي پرتغالي‌ها هزينه کردند و در نهايت، با شکست مواجه شد.
او ادامه داد: قلعه‌ي پرتغالي‌ها بسيار ارزشمند است و بايد به مردم شناسانده شود. از سوي ديگر، بايد کارهاي زيرساختي انجام شود تا وقتي گردشگر از اين‌جا ديدن مي‌کند، جايي براي استراحت داشته باشد.
موسوي با اشاره به ضرب‌المثل «احترام امامزاده با متولي آن است» به شرح وضعيت قلعه پرداخت و بيان كرد: در قلعه‌ي پرتغالي‌ها هيچ امکاناتي نيست؛ من يک‌بار در تابستان و در اوج گرما به قلعه سر زدم. کسي که به‌عنوان نماينده‌ي ميراث فرهنگي در آن‌جا بود، هيچ امکاناتي نداشت، نه کولري داشت و نه روشنايي، حتا آب خوردن هم نداشت. او چگونه مي‌خواهد گردشگر را راهنمايي کند.
امام جمعه‌ي هرمز افزود: تا كنون چندبار مسائل مربوط به مرمت قلعه را بازگو کرده‌ام و مسؤولان ميراث فرهنگي هم در جريان هستند. آن‌ها بار مسؤوليت را روي دوش پيمانکار انداختند؛ اما قطعا کسي که براي بناهاي تاريخي اهميت قائل است، حتا افتادن يک خشت هم برايش دردآور است، چه برسد به ديدن چنين صحنه‌هايي که در قلعه اتفاق افتاده است.
مرمت اضطراري براي رفع خطر از قلعه‌ي پرتغالي‌ها
معاون اداره کل ميراث فرهنگي و گردشگري هرمزگان با تأکيد بر مرمت اضطراري قلعه‌ي پرتغالي‌هاي هرمز، گفت: ما با هزينه کردن اعتبارات تخصيص‌يافته، فقط از اين بنا رفع خطر کرديم. مرمت اضطراري از ارديبهشت 1388 آغاز شد و تا مهرماه همان سال ادامه يافت. پس از تكميل کار به‌دليل آن‌که ملات‌هاي استفاده‌شده هنوز خود را نگرفته بود، نخستين باران سبب ايجاد ترک روي ديوارها شد.
نوروزي بيان کرد: عده‌اي از کارشناسان معتقدند، بارندگي سبب شل شدن ملات‌ها و ترک در ديوارها شده است و عده‌اي ديگر، پيمانکار را به‌دليل استفاده‌ي نامناسب از ترکيب ملات مقصر دانستند.
او مرمت اضطراري ضلع شمالي قلعه را محکم دانست و گفت: اين بخش در مرحله‌ي بعد انجام شده و به همين دليل، هيچ تکاني نخورده است.
وي با اشاره به اين‌كه شركت پيمانکار مرمت قلعه‌ي پرتغالي‌ها آثار را در شهرهايي مانند اصفهان، تهران و ورامين مرمت كرده است، اظهار کرد: اين شرکت موظف است، در مقابل خسارت‌هايي که به قلعه وارد شده است، با همان هزينه و قرارداد قبلي، قلعه را مرمت كند و تحويل دهد. اين شركت از حدود مدت دو هفته‌ي پيش، مرمت قلعه را ازسرگرفته است.
هر کاري که با شتاب انجام شود، اشتباه‌هايي هم در آن رخ مي‌دهد
نوروزي اظهار كرد: از سال 1385 در بخش ميراث فرهنگي شتاب زيادي داشته‌ايم و هر کاري که با شتاب زياد انجام شود، اشتباه‌هايي هم در آن رخ مي‌دهد. اکنون هم يک اتفاق افتاده است و ما در حال بررسي آن هستيم.
معاون اداره کل ميراث فرهنگي و گردشگري هرمزگان با انتقاد از انتقادهاي مکرر مسؤولان جزيره‌ي هرمز درباره‌ي بناهاي تاريخي اين جزيره از جمله وضعيت قلعه‌ي پرتغالي‌ها، گفت: با ايجاد حساسيت، يک شخص زيرسؤال نمي‌رود، بلکه عملکرد يک دستگاه خدشه‌دار مي‌شود. اکنون در حال برطرف کردن مشکلات پيش‌آمده هستيم و در اين راستا براي ديگر بناها از جمله قلعه‌ي پرتغالي‌هاي قشم، تجربه کسب کرده‌ايم.
او قلعه‌ي هرمز را يکي از پيچيده‌ترين بناهاي تاريخي کشور براي برداشت پلان دانست و ادامه داد: اعتبار 50ميليون تومان در بهمن 1388 براي طرح مطالعاتي به ما اعلام شد. يك شرکت مطالعاتي نيز پلان قلعه‌ي هرمز را اواخر تيرماه 1389 به ما تحويل داد.
وي اعتبارات کنوني را نسبت به گذشته بهتر دانست و گفت: نيروهاي جذب‌شده به اين اداره كل نسبت به گذشته بهتر شده‌اند. اكنون آن‌ها را در سطح استان پخش کرده‌ايم و نيروهاي ما هفته‌اي دوبار به تمام پروژه‌ها سرکشي و بر روند کار نظارت مي‌کنند.
نوروزي هزينه‌ي مطالعه‌ي طرح مرمت قلعه را نزديک 300ميليون تومان برآورد کرد و افزود: با اعتبارات اختصاص‌يافته فقط مي‌توانيم از قلعه رفع خطر کنيم.
توپ‌هاي قديمي بدون سرپناه
ديوارهاي فروريخته، در قفل‌شده‌ي اتاق نگهباني، سطل‌هاي زباله‌ي خالي، محوطه‌اي که کسي در آن نيست و توپ‌هاي قديمي بدون سرپناه كه در جاي‌جاي قلعه رها شده‌اند، صحنه‌هايي هستند که در مقابل چشمان‌مان تکرار مي‌شوند.
رييس شوراي اسلامي هرمز درباره‌ي امنيت قلعه‌ي پرتغالي‌ها اظهار کرد: در اوايل انقلاب به‌دليل نبودن حفاظ در اطراف قلعه، بسياري از توپ‌هاي قديمي را از هرمز خارج کردند. چند توپ سالم هم باقي مانده بود که ديگر وجود ندارند. اگر از همين چند لوله توپ باقي‌مانده به‌درستي محافظت نشود، ممکن است تا چند سال ديگر اثري از آن‌ها نيابيم.
زرنگاري در ادامه گفت: نگهبانان قلعه فقط در طول روز در دفتر مي‌نشينند و شب‌ها کاري با قلعه ندارند. اگر شب به اين‌جا بياييد، آن‌قدر سوت و کور است که آدم مي‌ترسد. چند وقت پيش در حفاري‌هاي فاضلاب بندرعباس، دو لوله‌ي توپ متعلق به دوره‌ي صفوي کشف شد که آن را در بوق و کرنا کردند. درحالي‌که اين‌جا در قلعه‌ي پرتغالي‌ها همه‌چيز به حال خود رها شده است و کاري براي محافظت از آن‌ها نمي‌شود.
وي بيان كرد: من سال پيش شاهد بودم که توپ‌هاي جلوي در شمالي قلعه، زير خروارها خاک و سنگ دفن شده بود و حتا پيمانکار و کارگران که مرمت را انجام مي‌دادند، نمي‌دانستند اين‌ها جزو آثار تاريخي هستند. هم‌چنين وقتي سنگ‌هاي ديواره‌ي قلعه را بيرون مي‌آوردند، تفاوت آن‌ها را با سنگ‌هايي که از دل کوه بيرون آورده شده بود، نمي‌دانستند. ما با کمک شهرداري هرمز، توپ‌ها را زير خاک بيرون آورديم.
هم‌چنين معاون اداره کل ميراث فرهنگي و گردشگري هرمزگان با بيان اين‌که مشخص کردن حريم قلعه نيازمند اجراي کامل طرح مطالعاتي است، اضافه کرد: در اطراف بناهاي تاريخي اگر حصار بتوني ايجاد شود، حتا اگر ارتفاع آن يک يا دو متر باشد، جلوي ديد را مي‌گيرد. بنابراين در سال 1382 براي جلوگيري از ورود چهارپايان به درون قلعه، حصار سيمي در ضلع جنوبي ايجاد شد؛ اما به‌دليل رفت‌وآمد کودکان از بين آن، بسياري از بخش‌هاي اين حصار از بين رفته است. اكنون نيز حصارکشي دوباره، به اعتبار نياز دارد و تا وقتي طرح مطالعاتي قلعه به پايان نرسد، امکان اين وجود ندارد که دوباره به‌صورت موقت حصارکشي انجام شود. هم‌چنين بايد توجه داشت که اگر ديواري ساخته شود، از نظر مستندات تاريخي يک خندق ايجاد کرده‌ايم.
زباله‌ها؛ چهره‌ي زننده‌ي قلعه‌ي پرتغالي‌ها
در تمام نقاط قلعه زباله به‌چشم مي‌خورد؛ اما آنچه بيش‌تر به‌چشم مي‌آيد، مقدار زيادي زباله در بخش‌هاي جنوبي قلعه است که منظره‌ي بدي ايجاد کرده است. هرچند سال گذشته نيز وضعيت نظافت قلعه چندان مناسب نبود، اما اين وضعيت نامناسب بيش‌تر نمود دارد.
معاون اداره کل ميراث فرهنگي و گردشگري هرمزگان ــ نوروزي ــ جمع‌آوري زباله‌هاي قسمت‌هاي داخلي و حريم قلعه را جزو وظايف نگهبانان قلعه و زباله‌هاي خارج از محدوده‌ي اين بناي تاريخي را وظيفه‌ي شهرداري ارزيابي کرد و گفت: محافظان و نگهبانان قلعه موظف‌اند، نظافت قسمت‌هاي داخلي را انجام دهند.
اما زرنگاري ــ رييس شوراي شهر هرمز ــ در اين‌باره اظهار كرد: وقتي از نگهبانان مي‌پرسيم که چرا زباله‌ها را جمع نمي‌کنند، پاسخ مي‌دهند که وظيفه‌ي آن‌ها فقط مراقبت و نگهباني است نه جمع‌آوري زباله.
او وضعيت کنوني قلعه را بسيار آشفته ارزيابي كرد و افزود: اين‌جا حتا يک تابلوي راهنما هم ندارد. حتا به اداره‌ي ميراث فرهنگي اطلاع داديم و از آن‌ها خواستيم که يک نفر آموزش‌ديده را به‌عنوان نماينده‌ي ميراث فرهنگي معرفي کند تا به امور رسيدگي کند؛ اما براي رفع تکليف آمدند، يکي از نگهبانان را براي اين کار انتخاب کردند که سواد لازم را هم ندارد.
اگر يک گردشگر از قلعه‌ي پرتغالي‌ها ديدن کند ...
اگر يک گردشگر براي نخستين‌بار از قلعه‌ي پرتغالي‌هاي هرمز ديدن کند، با ديدن زباله‌ها، ديوارهاي ترک‌خورده و فروريخته، برج و باروهاي خراب‌شده، نبود يک راهنما يا تابلو چه فکري مي‌کند؟
زرنگاري در اين‌باره گفت: چند روز پيش يک گردشگر آلماني که زبان فارسي را به‌خوبي مي‌دانست، براي ديدن قلعه‌ي پرتغالي‌ها آمده بود. او با ديدن خرابي قلعه و سنگ‌هايي که روي زمين ريخته بود، دليل آن را پرسيد. وقتي به او گفتم که اين‌جا در دست تعمير است، با افسوس سري تکان داد و رفت. اين حرکت گردشگر آلماني حرف‌هاي زيادي داشت.
نوروزي نيز درباره‌ي شرايط بازديد از بخش‌هاي مختلف قلعه‌ي پرتغالي‌ها اظهار كرد: در شرايط كنوني، گردشگران را به نقاطي که خطرآفرين است، نمي‌بريم. کليسا و آب‌انبار در طول روز روشنايي دارد. شب‌ها هم که بازديدکننده‌اي نيست. درست است که قلعه برق ندارد، اما پس از تكميل مرمت، پروژه‌ي نورپردازي را در دست اقدام داريم. هم‌چنين تا وقتي مسير رفت‌وآمد گردشگران در بخش زندان قلعه مناسب‌سازي نشود، امکان بازديد از اين قسمت وجود ندارد.
تاسف. تاسف. تاسف
هیچ نظری موجود نیست:
ارسال یک نظر