چند روزي است كه در رسانه ها و روزنامه ها و حتي به آدرس پست هاي الكترونيك اخباري مبني بر پر نور شدن غير عادي مريخ در تاريخ 27 اوت امسال منتشر مي شود.
«سیاره مریخ به زمین بسیار نزدیک شده و درنیمه شب 27 اوت امسال همچون ماه کامل در آسمان می‌درخشد»! در خبر از مردم خواسته شده بود که «... مریخ را در این شب‌ها ببینید که هیچ انسان زنده‌ای روی زمین وجود ندارد که این پدیده را دیده باشد و تا سال 2287 هم این رویداد تکرار نخواهد شد...»، اينها نمونه اي از خبرهاي عجيبي است كه اين روزها به گوش مي رسد.
خوب از این جور خبرها زیاد می‌بینیم و می‌شنویم. هر بار که پدیده‌ای نجومی پیش رو داریم روزنامه‌ها و اخبار تلویزیون، و به تازگی میل‌باکس‌هایمان، پر می‌شوند از این خبرهای هیجان‌انگیز. بله به نظر من این خبرها فقط هیجان کاذب ایجاد می‌کنند.
البته شاید مقصود نویسنده هم از این گونه شایعه‌پراکنی‌ها جلب توجه مردم به آسمان شب باشد اما خبر ندارد که وقتی مردم در شب بخصوص به تماشای مریخ رفتند و بعد دیدند که ماه دومی در آسمان نیست، و شاید حتی نتوانند مریخ را پیدا کنند، خوب سرخورده می‌شوند و دیگر به هیچ‌کدام از خبرهای نجومی توجهی نشان نمی‌دهند. درست است که هدف همه ما نجومی‌ها ترویج نجوم بین مردم و آشنا کردن آنها با آسمان شب است اما نه به قیمت دروغ گفتن یا زیاد کردن «پیاز داغ» خبرهای نجومی. پدیده‌های نجومی و آسمان شب آن‌قدر زیبایی و هیجان در خود دارند که لازم نیست بی دليل چیزی به خبر اضافه کنیم. البته واقعاً نمی‌دانم چه کسانی این هجویات را به جای خبر تحویل رسانه‌ها می‌دهند. چون واقعاً در خبرهای خارجی هم هیچ ابهامی وجود ندارد که فرض کنیم مترجم ناآشنا با نجوم در ترجمه خبر دچار بدفهمی شده و اشتباهی ترجمه کرده است. مگر اینکه رسانه‌های محترم برای کسب اخبار علمی به جای سایت‌ها و منابع خبری معتبر به منابع دست چندم و نشریات زرد آن سوی آب‌ها یا شاید هم به رمال‌ها و طالع‌بینان مراجعه بکنند. هر چه در اینترنت اخبار مربوط به مریخ را جستجو کنید در سایت‌های معتبر علمی و خبری چنین خبری را پیدا نمی‌کنید. گزینه بعدی هم این است که فردی آگاه به نجوم عمداً اخبار غلط را در دسترس رسانه‌ها قرار می‌دهد که هدف این یک کار هنوز برای من پوشیده است.
بهتر است با آگاه کردن مردم از زیبایی‌های آسمان شب آنها را دعوت کنیم که چون ما شیفته آسمان شوند و دیگر با وقوع خورشیدگرفتگی و ماه‌گرفتگی دچار ترس و دلهره نشوند و در شب‌های مقابله یا مقارنه سیارات منتظر دیدن پدیده‌ای خارق‌العاده، همچون 2 قرص ماه در آسمان، نباشند.
حال به سراغ واقعيت اين شايعه برويم!
مریخ، چهارمین سیاره منظومه شمسی از نظر فاصله از خورشید است. نامش را از خدای جنگ در اسطوره‌های رومی گرفته، چون همواره با رنگ سرخی در آسمان شب زمین می‌درخشیده و برای مردمان یادآور جنگ و خون بوده است. به همین جهت هم آن را با نام سیاره سرخ می‌شناسیم.
در اینجا قصد ندارم به ارائه مطالب آماری و اعداد و ارقامی بپردازم که در هر منبع نجومی، کتاب، و سایتی می‌توانید پیدا کنید. آنچه که مایلم به آن اشاره کنم درباره دیدن مریخ در آسمان شب است.
از دید رصدگری با چشم غیر مسلح (یعنی بدون هیچ ابزار رصدی) مریخ نقطه‌ای نورانی به رنگ زرد، نارنجی، و قرمز است و درخشندگی‌اش در زمان دورترین و نزدیک‌ترین فاصله از زمین به‌طور چشمگیری تغییر می‌کند. حتی در بدترین حالت، معمولاً سیاره کم‌فروغ در نور چشمگیر خورشید گم می‌شود و زمانی هم از دید ما پشت خورشید می‌رود و ماه‌ها نمی‌توانیم آن را ببینیم. بهترین زمان برای رصد مریخ ( و کلاً سیارات خارجی دیگر ) زمان مقابله است. مقابله زمانی است که آن سیاره و خورشید نسبت به زمین بیشترین فاصله را از هم دارند. یعنی در واقع خورشید در یک سوی مدار زمین و آن سیاره در سوی دیگر مدار است و به این ترتیب می‌توانیم سیاره را در طول شب و به‌دور از نور مزاحم خورشید به‌راحتی رصد کنیم. تقریباً هر 780 روز (یعنی هر 2 سال ) یکبار مریخ به مقابله با زمین می‌رسد.
* در تصوير فوق منظور از اندازه ماه و مريخ، اندازه ظاهري آنها از ديد ناظر زميني است.
همچنین می‌دانیم که هم زمین و هم همه سیارات دیگر در مداری به دور خورشید می‌گردند، پس فاصله سیارات از یکدیگر هم تغییر می‌کند. مسلماً در زمان‌هایی سیاره به زمین نزدیک‌تر و در زمان‌هایی از ما دورتر می‌شود، پس گاهی پرنورتر و گاهی کم‌نورتر دیده می‌شود. فاصله مریخ از زمین بین 55 تا 100 میلیون کیلومتر تغییر می‌کند. اگر نزدیک‌ترین فاصله سیاره با زمان مقابله یکی شود در واقع بهترین حالت پیش می‌آید که پدیده‌ای نادر است. اما واقعیت این است که اندازه و درخشندگی مریخ در چنین حالتی برای فردی ناآشنا به نجوم اصلاً تفاوتی با حالت مقابله یا نزدیک‌ترین حالت ندارد. آخرین باری که چنین اتفاقی افتاد 27 اوت 2003 (5 شهریور 1382) بود که «مریخ پس از 60 هزار سال به نزدیک‌ترین فاصله‌اش از زمین رسید!» البته اعداد و ارقام درست بود اما این عبارت «نزدیک‌ترین» به این نکته اشاره داشت که مریخ نسبت به مقابله‌های پیشین چند متر به زمین نزدیک‌تر شده بود! این چند متر واقعاً تأثیری در بزرگی مریخ و درخشندگی‌اش از دید چشمان ما ندارد. و البته بار بعدی که این اتفاق می‌افتد در 24 اوت سال 2287 (2 شهریور 1666) خواهد بود. اما لطفاً به این اعداد توجه کنید:
فاصله مریخ در 22 اوت سال 1924: 37284/0 واحد نجومی
فاصله مریخ در 27 اوت سال 2003: 37271/0 واحد نجومی
فاصله مریخ در 24 اوت سال 2287: 37278/0 واحد نجومی
*واحد نجومی: نوعی واحد اندازه‌گیری در نجوم و معادل 150 میلیون کیلومتر است.
با توجه به این اعداد می‌بینید که اختلاف فاصله در حد ده و صد هزارم یک واحد است که در مقیاس‌های نجومی، و حتی مقیاس‌های غیر نجومی (مگر مقیاس میکروسکوپی!) هیچ به حساب نمی‌آید.
اما نکته دیگر در این خبرها همان بود که پیشتر هم گفتم: که مریخ به اندازه قرص ماه در آسمان می‌درخشد. یک حساب سرانگشی لازم است: کمترین فاصله مریخ از زمین 55 میلیون کیلومتر و قطر مریخ 6805 کیلومتر (نصف زمین) است. فاصله ماه تا زمین 300 هزار کیلومتر است و قطرش 3475 (یک چهارم زمین) است. برای اینکه مریخ از روی زمین به اندازه ماه دیده شود باید در فاصله 585 هزار کیلومتری از زمین قرار بگیرد! که خوب ممکن نیست.
اما این روزها: سیاره سرخ دقایقی پس از غروب خورشید در افق غربی آسمان در صورت فلکی موسوم به اسد (شیر) دیده می‌شود. البته در شهرهایی مثل تهران با این همه ساختمان و افق بسته فکر نمی‌کنم بتوانید آن را ببینید. (فعلاً به نظر من کمی بالاتر از هلال ماه سمت چپ را نگاهی بیاندازید... نترسید! این گوی زرد رنگ درخشان بشقاب پرنده نیست! مشتری است) اگر به جایی با افق کاملاً باز دسترسی دارید هم برای دیدن مریخ فقط تا نیمه مرداد وقت دارید. پس از آن مریخ به بدترین شرایط رصدی نزدیک می‌شود و در فروغ خورشید گم می‌شود تا چند ماه بعد وارد آسمان صبحگاهی شود که آن وقت برای دیدنش باید سحرخیز باشید. حتماً آن زمان خبرتان می‌کنم.
و نکته جالب: در این خبرها خواندیم که ساعت 12:30 نیمه شب 27 اوت امسال شبی است که مریخ به اندازه قرص ماه در آسمان می‌درخشد. برای ما نجومی‌ها به دست آوردن تأیید چنین خبری به اندازه چند ثانیه زمان لازم دارد. بستگی به این دارد که کامپیوتر شما برنامه استاری نایت (شب پُر ستاره) را چند ثانیه‌ای باز کند! سری به این برنامه زدم و روز و ساعت را برای همین زمان تنظیم کردم و از کامپیوتر خواستم تا مریخ را برایم پیدا کند. می‌دانید چی جواب داد؟ پیغام داد که: مریخ در این ساعت زیر افق است و ساعت 8 صبح طلوع می‌کند!
منبع : http://shadbanoo.persianblog.ir/post/51/
